Ιστορία της Χημείας στις Ισλαμικές Χώρες και Αλχημεία

Οι 'Αραβες και οι Πέρσες χρησιμοποίησαν με επιτυχία πρώτοι τις διάφορες ανακαλύψεις, που παρέλαβαν από τους Ινδούς, τους Κινέζους και τους Αιγύπτιους (πυρίτιδα, πυξίδα, χαρτί, άρδευση χωραφιών, αρώματα, χρωστικές ύλες, καλλιέργεια δένδρων) και τα μετέφεραν στην Ευρώπη, όταν κατέλαβαν την Ισπανία. Οι 'Αραβες και οι Πέρσες αλχημιστές δεν μετέφεραν απλώς γνώσεις από την Ανατολή, αλλά συνέβαλαν ουσιαστικά στη Χημεία, όπως και σε άλλες θετικές επιστήμες, μια εποχή (μεσαίωνας 700-1400 μ.Χ.), που στην Ευρώπη κυριαρχούσαν η δεισιδαιμονία και οι θρησκευτικές προκαταλήψεις. Εκείνες τις "σκοτεινές εποχές", ο ισλαμικός κόσμος ήταν αυτός που κράτησε τη δάδα της επιστήμης αναμμένη.

Σε αντίθεση με τα ελάχιστα αποσπάσματα που διασώθηκαν από τους αλχημιστές της Ελληνορωμαϊκής περιόδου και από τα οποία ελάχιστα συμπεράσματα μπορούν να εξαχθούν ως προς τα πειράματα που διεξήγαγαν, οι Πέρσες και οι 'Αραβες κρατούσαν λεπτομερείς σημειώσεις των πειραμάτων και των παρατηρήσεών τους. Μέχρι τότε η αλχημεία ήταν ένα μίγμα φιλοσοφικών θεωριών, αλληγοριών, συμβόλων και κωδικοποιημένων γλωσσών.

Κατά την περίοδο των αλχημιστών των Ισλαμικών χωρών (από τον 8ο αιώνα μ.Χ. και μετά), η αλχημεία άρχισε να γίνεται μια συστηματική τεχνική με συγκεκριμένες πρακτικές πλευρές. Οι 'Αραβες και οι Πέρσες αλχημιστές των Ισλαμικών χωρών ανακάλυψαν και περιέγραψαν με κάθε λεπτομέρεια ένα πλήθος χημικών αντιδραστηρίων, που στη συνέχεια χρησιμοποίησαν οι Ευρωπαίοι αλχημιστές, όπως το νιτρικό και το θειικό οξύ και η ποτάσα (potash, K2CO3). Επίσης, τελειοποίησαν πολλές τεχνικές, όπως την υφαντουργία, τη μεταλλουργία, την παρασκευή χρωστικών υλών, την αγγειοπλαστική, την υαλουργία και την αρωματοποιία. Ονομαστά αραβικά προϊόντα ήταν τα λινά υφάσματα, οι μουσελίνες της Μοσούλης και τα περίφημα ξίφη της Δαμασκού, για τα οποία η μεταλλουργική τεχνική κατασκευής τους παραμένει ακόμη ένα επιστημονικό αίνιγμα.

Επίσης, οι αλχημιστές των Ισλαμικών χωρών ανακάλυψαν σπουδαίες θεωρίες και τεχνικές για την ιατρική, τη γεωμετρία, την αστρονομία. Επινόησαν την άλγεβρα (al-jabr: επανόρθωση, αποκατάσταση), μελέτησαν το εκκρεμές και εισήγαγαν τα ψηφία-σύμβολα του δεκαδικού συστήματος αρίθμησης (αραβικά ψηφία). Τέλος, συνέβαλαν στην ανάπτυξη της οπτικής και της τριγωνομετρίας και βέβαια της αλχημείας. 

Ο Πέρσης Τζαμπίρ Ιμπν Χαγιάν (Jaber Ibn Hayan, 721(;)-815, Βαγδάτη), μετέπειτα γνωστός στην Ευρώπη ως Geber, γνωστός και ως ο πρώτος των αλχημιστών, εισήγαγε τη μεθοδική και πειραματική προσέγγιση μιας αλχημιστικής επιστημονικής έρευνας που πραγματοποιούνταν σε ένα εργαστήριο. Ο Geber θεωρείται ως ο πατέρας της Αλχημείας. Ο Geber θεωρούσε ότι όλα τα μέταλλα αποτελούνταν από υδράργυρο και θείο και ότι ο υδράργυρος καθόριζε τη μεταλλικότητά τους και το θείο την αναφλεξιμότητά τους.

Οι ανακαλύψεις του Geber υπήρξαν πολύ σημαντικές και καταγράφηκαν στα πολυάριθμα βιβλία και σημειώσεις που άφησε. Μεταξύ άλλων, ανακάλυψε την ποτάσα, περιέγραψε μέθοδο απομόνωσης του καυστικού νατρίου, όπως και των ισχυρών οξέων, δηλ. του θειικού, του νιτρικού και του υδροχλωρικού οξέος. Στον Geber αποδίδεται η απομόνωση του αρσενικού και του αντιμονίου. Βελτίωσε τις τεχνικές κρυστάλλωσης, απόσταξης, σύντηξης, εξάχνωσης και εξάτμισης. Επίσης, εφηύρε ένα είδος άκαυστου χαρτιού, βρήκε ένα τρόπο προστασίας του σιδήρου από την οξείδωση, όπως έναν τρόπο διαχωρισμού του χρυσού από τον άργυρο με τη βοήθεια οξέων. 

Συνολικά αποδίδεται στο Geber συγγραφή 3.000 εργασιών (Jabirian corpus). Πιστεύεται ότι ο Geber έγραψε πάνω από 200 βιβλία, πολλά από τα οποία μεταφράστηκαν στα λατινικά και για αιώνες υπήρξαν για τους Ευρωπαίους αλχημιστές πηγές ανεκτίμητων πληροφοριών για διάφορες χημικές ουσίες. Σε πολλά από αυτά αναφέρεται στους 'Ελληνες "αλχημιστές" Δημόκριτο, Σωκράτη, Πλάτωνα, Αριστοτέλη, Πυθαγόρα και Γαληνό. 

O διάσημος 'Αγγλος φιλόσοφος και αλχημιστής Roger Bacon (1214-1294) αναγνώρισε τον Geber ως τον πρωτοπόρο δάσκαλο της επιστήμης της Χημείας, ενώ, πολύ αργότερα, ο Γάλλος χημικός Marcellin Berthelot (1827-1907) είπε ότι ο Αριστοτέλης καθιέρωσε τη φιλοσοφία της λογικής και ο Geber τη Χημεία.

Ονομαστοί αλχημιστές, φιλόσοφοι και ιατροί ήταν ο Πέρσης Αβικένας (Ibn Sina Avicenna, 980-1037, Περσία) και ο 'Αραβας Αβερρόης (Ibn Rushd Averroes, 1126 Cordova Ισπανίας - 1198 Marrakes, Μαρόκο). O Αβικένας είχε συντάξει ένα μεγάλο κατάλογο των μέχρι τότε γνωστών ουσιών, όπου περιέγραφε και τη φαρμακολογική δράση τους. Ο Αβερρόης έγραψε μια ιατρική εγκυκλοπαίδεια και σχεδόν για όλα τα έργα του Αριστοτέλη. Πρέπει να σημειωθεί ότι οι Πέρσες και 'Αραβες θεωρούσαν τον Αριστοτέλη μεγάλο φιλόσοφο, τα έργα του οποίου διασώθηκαν και έγιναν γνωστά στην Ευρώπη από αραβικές μεταφράσεις και σχολιασμούς.

Αυτοί οι Πέρσες και 'Αραβες σοφοί θεωρούνται ότι ήταν οι πρώτοι που ασχολήθηκαν συστηματικά με τη Χημεία και τις χημικές τεχνικές και συνέβαλαν αποφασιστικά στην πρόοδο της επιστήμης της Χημείας. Διέσωσαν τις αρχαίες γνώσεις αλχημείας και τις εμπλούτισαν. Ωστόσο, δεν υπήρξαν αποκλειστικά αλχημιστές. Αυτοί οι άνθρωποι ήταν στην κυριολεξία "πανεπιστήμονες", ήταν φιλόσοφοι και συγχρόνως γιατροί, θεολόγοι και συγχρόνως φυσικοί, μαθηματικοί και αστρονόμοι, ποιητές και συγχρόνως μηχανικοί. 'Ηταν ένα σπάνιο είδος ανθρώπων, που η προσφορά τους στην πρόοδο της ανθρωπότητας υπήρξε ανεκτίμητη.

Μέχρι τον 13ο αιώνα τεράστια ποσότητα γνώσης είχε σωρευθεί στη βιβλιοθήκη της Βαγδάτης της μεγαλύτερης πόλης εκείνης της εποχής (με περίπου 1,5 εκατομμύριο κατοίκους). Δυστυχώς, το 1258 η Βαγδάτη καταστράφηκε από τους Μογγόλους του Hulagu Khan, εγγονού του Τζέκις Χαν, και μαζί με την πόλη καταστράφηκε και η βιβλιοθήκη της. Χαρακτηριστικά αναφέρεται ότι τα νερά του ποταμού Τίγρη, ο οποίος διασχίζει τη Βαγδάτη, "βάφτηκαν μαύρα" από το μελάνι των χειρογράφων που πετάχτηκαν σ' αυτόν. Η καταστροφή αυτή οδήγησε στην απώλεια τεράστιας ποσότητας επιστημονικής γνώσης και ήταν αντίστοιχη με εκείνη της καταστροφής του Σεραπείου, όπως και της βιβλιοθήκης της Αλεξάνδρειας, αρκετούς αιώνες πριν. Επίσης, η καταστροφή αυτή σηματοδότησε το τέλος της επιστημονικής και γενικά της πνευματικής άνθησης του Ισλάμ.

Πηγή: http://www.chem.uoa.gr